Jestem nauczycielem w Szkole Specjalnej od ponad 17 lat, jest mi, więc bliski problem dzieci upośledzonych. W związku z tym, że uczę wychowania fizycznego w czasie tego długiego okresu czasu zwróciłem uwagę, że bardzo często u tych dzieci obok upośledzenia umysłowego występują różnego typu wady postawy. W moim artykule chcę przedstawić podstawowe wiadomości o rodzajach wad postawy, ich przyczynach powstawania oraz ich wpływie na organizm dziecka.

Wady postawy mogą być wrodzone i nabyte:

Wady wrodzone: to niedorozwój, ubytki i zniekształcenia narządów, z którymi dziecko się rodzi. Wady wrodzone mogą dotyczyć wszystkich narządów, a stopień ich wpływu na stan i wydolność całego organizmu jest bardzo różnorodny. Przy wadach skojarzonych, dotyczących paru narządów lub rozległych wadach ośrodkowego układu nerwowego, czy też układu oddechowo-krążeniowego, dzieci krótko po urodzeniu umierają właśnie z powodu tych wad. Większość wad wrodzonych wymaga długotrwałego leczenia, a w wielu przypadkach są one nieuleczalne. Jak z tego wynika wady wrodzone to problem, który obciąża psychologicznie i ekonomicznie rodziny oraz bardzo obarcza służbę zdrowia i opiekę społeczną. Z danych statystycznych wielu krajów wynika, że na ogólną liczbę urodzeń przypada 1-3 % dzieci z wadami wrodzonymi. Poza tym przy analizie występowania wad wrodzonych stwierdza się, że najczęściej bywa nimi dotknięty układ narządu ruchu.

Przyczyny wad wrodzonych

Jednym z ważniejszych wyników badań doświadczalnych jest stwierdzenie, że tkanki, które znajdują się w trakcie najbardziej intensywnego rozwoju zalążka są znacznie wrażliwsze na działanie czynników szkodliwych, niż inne tkanki będące w stanie spoczynkowym. Jeżeli na zalążek zadziała jakiś szkodliwy czynnik to ucierpią te grupy tkanek, które są w danym momencie najbardziej czynne, ponieważ są w trakcie rozwoju. U człowieka rozwój poszczególnych narządów jest ukończony pod koniec 2 miesiąca z wyjątkiem mózgu, którego komórki są jeszcze w pełni zróżnicowane nawet u dojrzałego płodu. Wady rozwojowe powstają, więc w pierwszym okresie tj. do 3 miesiąca ciąży. Przyczyny wywołujące wady postawy rozwojowe dzielimy na dwie zasadnicze grupy:

1. pochodzenia endogenicznego – przyczyny te leżą w genach, które przenoszą nieprawidłowości rozwojowe z rodziców na potomstwo

2. wady egzogenne – spowodowane czynnikami pochodzącymi z zewnątrz, które uszkadzają rozwijający się płód. Tymi czynnikami mogą być:

   • niedotlenienie np. w ciąży jajowodowej lub choroby łożyska,

   • wpływy toksyczne i niektóre leki, środki uspakajające, palenie tytoniu, picie alkoholu, co u rodziców naszych uczniów jest bardzo nagminne,

   • czynniki hormonalne np. cukrzyca u matki,

   • nieprawidłowe odżywianie się, szczególnie brak witamin,

   • choroby infekcyjne matki (wirusowe),

   • promienie jonizujące np. promienie rentgenowskie.

   Niezależnie od przyczyn wywołujących wady wrodzone, na co w części wypadków nie mamy wpływu, istnieją czynniki potęgujące wady. Szkodliwość wielu z nich można ograniczyć świadomie dobierając oddziaływanie poszczególnych elementów środowiska zewnętrznego. Dlatego też warunki te u każdego osobnika powinny być analizowane na równi z badaniami lekarskimi. Głównym mankamentem naszego życia, zarówno w pacy jak i odpoczynku, jest siedzący tryb życia.

   Na 12-15-godzinny dzień dziecka przeciętnie przypada 4-7 godzin siedzenia w szkole, 2-4 godz. odrabiania lekcji, 3 godz., odpoczynku – oglądanie TV. Reszta pozostaje na wyrównanie niedoboru ruchu, a takim okresem prowokującym do samorzutnego wyrównywania niedoboru ruchu jest lato, wczesna jesień i część zimy, ale gdy istnieją po temu odpowiednie warunki. Stwierdzone ograniczenie aktywności na rzecz siedzącego trybu życia przyczyniają się do wytworzenia określonych zmian adaptacyjnych. Zmiany te upośledzają wydolność osobnika i należy ograniczyć lub usunąć ich negatywny wpływ.

   Duże znaczenie ma w tej analizie warunków środowiskowych czynnik czasu zgodnie z twierdzeniem, że efekt działania zależy nie tylko od charakteru, lecz także siły i czasu jego tworzenia. Przemyślna organizacja warunków życia dziecka w systemie 24 godzinnym stwarza dopiero sytuacje, w której gimnastyka korekcyjna jako jeden z elementów tego systemu może dać oczekiwane rezultaty. Wyłączając 8-10 godzin snu dziecka, pozostały czas należy szczegółowo rozplanować w systemie dziennym i tygodniowym. Wdraża to dziecko do gospodarowania własnym czasem, a zwłaszcza bardziej świadomej auto - kreacji.

   Poszczególne pozycje tego planu i realizacji nauczyciel w-f i lekarz ustalają z rodzicami i dzieckiem. Człowiek w swym przekształcaniu samego siebie, swej natury nie nadąża za dynamicznym rozwojem cywilizacji. Wynikiem tego są schorzenia na tle niedostosowania są to; nerwice częste zaburzenia psychiczne i układu krążenia, spowodowane nadmiarem stresów. W zakresie narządów ruchu częstą dolegliwością u dorosłych bóle krzyża związane z przeciążenia odcinka lędźwiowego kręgosłupa, spowodowane pionizacją i siedzącym trybem życia. U dzieci i młodzieży zaś wady postawy są to; okrągłe plecy, wklęsłe plecy, wady kończyn- płaskostopie.

   Przyczyny powstawania okrągłych pleców-etiologia.

   Plecy okrągłe mogą być wrodzone lub nabyte. Najliczniejsze przypadki to grupa pleców okrągłych będących skutkiem dystrofi mięśniowej, czyli zaburzenia w napięciu zespołu mięśni. Spotyka się te przypadki w typu astenicznego, postawa wiotka.W tej grupie ingerencja jest najbardziej potrzebna i skuteczna, i dlatego tych uczniów zachęcam do ćwiczeń, by wyrównywali swe wady postawy.

   W grupie pleców okrągłych wrodzonych wymienia się dziedziczenie pleców okrągłych występujących rodzinnie. Ze względu na wczesny okres występowania zmian są one na ogół dość znaczne i trudne do wyrównania. Inną postawą są plecy osteogenne, występujące jako kifoskoliozy wrodzone. Powstają one w wyniku obecności sklinowaciałego trzonu kręgu piersiowego. Charakteryzuje się ono niewielkim łukiem i ostrym kątem. Wynikiem tych zmian jest wytworzenie się skrzywień kompensacyjnych, które powinny podlegać kontroli aż do momentu zakończenia wzrostu i stabilizacji zmian posturogennych.

   Plecy okrągłe nabyte mogą występować wtórnie jako jeden z objawów określonych jednostek chorobowych takich jak; krzywice, gruźlica kręgosłupa, choroba Szcheuermana czyli zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, czy też jako wynik zmian pourazowych. Przyczyną zwiększenia kifozy fizjologicznej mogą być także czynniki psychogenetyczne, jest to kifoza wstydliwych występująca u dziewcząt wcześniej rozwijających się.

   Kifoza pourazowa- może występować bezpośrednio po złamaniu kręgosłupa lub dopiero po pewnym czasie w wyniku następnego urazu nieodpowiednio leczona powstaje kifoza kątowa.

   Kifoza krzywicza inaczej garb krzywiczy siedzeniowy jest jednym z objawów występujących we wczesnym dzieciństwie. Charakteryzuje się zaburzeniami gospodarki wapniowo-fosforowej, powoduje to zmniejszone odkładanie wapnia i fosforu w kościach i zwiększa to podatność na wiotkość i zniekształcenie kości. Przyczyną tego typu wad jest głównie zaniedbanie rodziców.

   Kifoza gruźliczna tak zwany garb gruźliczny, który jest wynikiem procesu gruźliczego toczącego się w trzonach kręgowych występujących do 10 rdzenia żebrowego. Kształt tej kifozy jest zbliżony do długiego łuku. Istotne jest wczesne rozpoznanie.

   Kifoza patologiczna wrodzona występuje w postaci obecności trzonu kręgu o kształcie asymetrycznego klina, które zostaje uwidocznione na badaniu rentgenowskim z profilu.

   Kifoza młodzieńcza-choroba Szcheuermana.

   Etiologia tego schorzenia nie jest jasna. Jako jedną z przyczyn podaje się zaburzenia kostnienia nasadowego trzonów, które nasila się po okresie w wieku 11- 17 lat trwa 2-3 lat. Postępowanie choroby kończy się wraz z zakończeniem wzrostu kostnego.

   Choroba przebiega skrycie i bezboleśnie.

   Kifoza wysoka z wychyleniem szyi ku przodowi. Wadę tą posiada kilku uczniów mojej szkoły jest ona trudna do zlikwidowania.

   Wada ta lokalizuje się w obrębie górnych kręgów piersiowych, niekiedy obejmuje ostatnie kręgi szyjne. Niektórzy autorzy stwierdzają rodzinne występowanie tej wady.

   Kifoza totalna- występuje we wczesnym dzieciństwie, zwykle na tle krzywiczym i w przypadkach, w których forsowano przedwczesne i długotrwałe siedzenie i chodzenie. Przy tej kifozie lordoza szyjna jest często znacznych rozmiarów a klatka piersiowa jest zapadnięta.

   Plecy wklęsłe – mogą być wrodzone i nabyte. Najważniejszą grupę zaburzenia w napięciu zespołów mięśniowych szczególnie spotykanych w postawach wiotkich typu astenicznego. Wada dotyczy dolnego odcinka placów-lędźwiowego, istotą jest zwykłe pogłębienie fizjologiczne lordozy lędźwiowej. Jej wielkość i ukształtowanie są zmienne i zależy od predyspozycji dziedzicznych.

   Plecy płaskie- jest to spłaszczenie krzywizn fizjologicznych kręgosłupa.. To zjawisko jest niekorzystne, bo zmniejsza funkcje amortyzującą kręgosłupa. Poszczególne jego elementy podlegają przeciążeniom i szybszemu zużyciu, predysponując do zmian zwyrodnieniowych, w przypadku braku mocnego gorsetu mięśniowego istnieje większa tendencja do bocznych skrzywień kręgosłupa.

   Plecy płaskie występują w dwóch różnych przypadkach;

   W budowie astenicznej o wiotkiej muskulaturze.

   U dzieci silnie umięśnionych, wcześnie i silnie ćwiczących grzbiet.

   Boczne skrzywienie kręgosłupa – skoliozy.

   Występują trzy rodzaje – grupy skolioz strukturalnych;

   1.idiopatyczne

   2 wrodzone

   3.porażenne

   Skoliozy idiopatyczne są najliczniejsze stanowią 80-90% wszystkich skolioz.

   Dość istotnymi przyczynami skolioz idiopatycznych są; noszenie teczki w jednym ręku, niewłaściwe ławki szkolne. Wiele dzieci ze skoliozą cechuje upośledzony stan ogólny, niedobór masy ciała i wzrostu, obniżenie przemiany materii, podniesiony poziom cholesterolu we krwi. Uczeni wykryli u tych dzieci ujemny bilans azotowy, zwiększony katabolizm białek, nadmierne wydalanie aminokwasów w moczu.

   W skoliozach wrodzonych i porażennych etiologie są znane na tyle, na ile jest znana przyczyna choroby zasadniczej np.; niesymetryczne niedowłady mięsni tułowia.

   Potwierdzono też znaczną rolę czynnika genetycznego.

   Wady kończyn dolnych, przyczyny ich powstawania.

   Zjawisko wad kończyn dolnych u dzieci występuje w całym cywilizowanym świecie i związane jest prawdopodobnie z nienadążaniem zmian ewolucyjnych w zakresie budowy ciała ludzkiego za szybkim postępem technicznym.

   Dziecko rodzi się ze zdrową stopą a schorzenia tego może unikną, lub je nabyć w czasie wzrastania- rozwoju.

   Zdrowe prawidłowe stopy mają dzieci zdrowe, prawidłowo rozwinięte, oraz ludy żyjące w naturalnym środowisku. Dzieci tych ludów od małego chodzą boso po piasku, trawie, po nierównościach, biegają. Stopa ludzka przez wiele tysięcy lat dostosowała się do noszenia ciała po różnym terenie, powodowało to równomierny rozwój zginaczy i prostowników stopy. Teraz chodzi się po równym i twardym podłożu angażując tylko główne mięśnie zaniedbując boczne w stawie skokowym i mm podeszwowe. Długie przebywanie w pozycji stojącej lub siedzącej wpływa niekorzystnie na krążenie krwi w nogach, powstaje zaleganie krwi żylnej a to źle wpływa na odżywianie tkanek stopy. Również nadwaga ciała wpływa na deformacje stopy, szybki wzrost podczas okresu dojrzewania zniekształca stopę. Do często spotykanych wad należą; stopa koślawa, płaska, końska, szpotawa, piętowa, wydrążona. Chorobą naszego wieku można nazwać płaskostopie statywne.

   Występuje ono bardzo często u naszych dzieci, młodzieży i dorosłych. Przeciążenia stopy spotęgowane nie wydolnością jej układu mięśniowo-więzadłowego doprowadza do zaburzenia funkcji i bolesności. Obserwuje się np.; stopę statyczną w zawodach wymagających stania; ślusarz, zecer, tokarz, sprzedawca, fryzjer, listonosz.

   Uwidacznia się to zwyrodnieniem stawów stóp, bólu, trudnością w chodzeniu.

   Kolano koślawe; wyróżniamy koślawość wrodzona, idiopatyczną, pokrzywiczą, pourazową, porażeniową, pozapalną, oraz statyczną, wynikająca z przeciążeń kończyn dolnych. Przeciążenie to przypada często na 4-5 roku życia, albo na okres szkolny.

   Etiologia powstawania może być wrodzona, genetyczna, pourazowa, na tle krzywicy lub przeciążenia kolan w okresie szybkiego wzrostu.

   Kolano szpotawe- może być pochodzenia pokrzywicznego wrodzonego lub pourazowego. Najczęstszym okresem występowania to 1-3 roku życia.

   Ćwiczenia są przeciwne do ćwiczeń w wadzie kolano koślawe np.; przeciwwskazane jest siad skrzyżny.

   Ucząc dzieci upośledzone wychowania fizycznego oraz prowadząc gimnastykę korekcyjną mogę stwierdzić, że upośledzenie umysłowe uczniów Szkoły Specjalnej występuje często w parze z wadami postawy, związane jest to z zaniedbaniem przez rodziców oraz dziedziczeniem genetycznym przez dzieci. Należy zwrócić szczególną uwagę na profilaktykę, uświadamianie rodziców jak ważne jest zwracanie uwagi na postawę u małego dziecka, oraz uczenie od dzieciństwa aktywnego spędzania czasu wolnego. Zaniedbanie powoduje, że często zmiany w postawie u dzieci stają się stanem nieodwracalnym.

   Wady postawy spowodowane są w społeczeństwie wysoko cywilizowanym szybkim rozwojem techniki, przemysłu, zanieczyszczeniem, brakiem terenów odnowy biologicznej, zatruwaniem pokarmów, zmniejszoną ilością ruchu, przeciążeniem, niedotlenieniem, organizmu, nadużywaniem używek, nadwagą ciała, niestosowania diety.

   Opracował na podstawie;

   Gimnastyka korekcyjna wad postawy –Kutzner-Kozińska M.

   Rehabilitacja –Kuchta J.

   Wady postawy ciała –Kasperczyk T